Jednym z kluczowych elementów, jaki powinien przyświecać każdemu badaczowi, jest etyczne zachowanie. Etyka twórczości naukowej dotyczy również dbania o oryginalność swoich treści. Niestety, w świecie prac akademickich bardzo często spotkać się można ze splagiatowanymi tekstami. Dziś poszukamy odpowiedzi na pytanie, dlaczego wykrywanie plagiatów w tekstach naukowych jest tak istotne.
Trzy rodzaje plagiatu
Publikacje naukowe są produktami końcowymi badań, zaś liczba dostępnych w obiegu tekstów rośnie z dnia na dzień. Po opublikowaniu artykuł naukowy staje się źródłem odniesień i cytowań, a także krytyki i dyskusji wśród akademików. Aby zagwarantować dostęp do jakościowych treści opartych na dowodach, autorzy powinni działać zgodnie z etyką naukową, dostarczając wiarygodne i oryginalne prace akademickie. Prace, które pozbawione będą plagiatu.
Zanim opiszemy, dlaczego wykrywanie plagiatu jest istotne, warto wyjaśnić dwa rodzaje kradzieży cudzej wartości intelektualnej:
- Plagiat intencjonalny: autor tekstu z własnej woli wykorzystuje cudzy dorobek naukowy (całkowicie lub fragmentarycznie) bez ukazania źródła treści. Jest to kradzież równoznaczna z oszustwem, a także jedno z najbardziej nieetycznych działań, z jakimi można się spotkać w świecie akademickim.
- Plagiat przypadkowy: której autor pracy plagiatuje czyjś dorobek naukowy nieintencjonalnie. Dzieje się tak, gdy badacz nie ma odpowiedniego doświadczenia i wiedzy, aby uniknąć plagiatu. Nie należy jednak usprawiedliwiać przypadkowego plagiatowania, gdyż takie sytuacje również nie powinny mieć miejsca.
Istnieje też trzeci problem, a mianowicie autoplagiat, który polega na powtórnym wykorzystaniu własnych wcześniej opublikowanych tekstów. Sytuacja ta często ma miejsce w opisie metody badawczej – autorzy uważają, że skoro kilkukrotnie korzystają z tych samych (własnych) badań, to mogą powielać tekst na zasadzie kopiuj-wklej. Po publikacji artykułu, to periodyk staje się jego właścicielem, przez co kopiowanie swoich słów będzie uznane za autoplagiat. Dlatego też należy za każdym razem parafrazować swoje treści, aby uniknąć problemów.
Należy dodać, że plagiaty można też podzielić w inny sposób. Istnieje bowiem plagiat jawny (kradzież części lub całości cudzej pracy i podpisanie się pod nią własnym nazwiskiem) oraz plagiat ukryty (kradzież wyłącznie części cudzej pracy i niepodanie źródła cytatu). Plagiaty dzieli się też na całkowite (przejęcie w całości cudzej twórczości i podpisanie się pod nią własnym nazwiskiem) oraz częściowe (przejęcie wybranych fragmentów i dopisanie ich do swojej twórczości).
Wykrywanie plagiatu – dlaczego jest tak istotne?
Plagiatowanie stanowi poważny problem i naruszenie własności intelektualnej w badaniach naukowych. Wykrywanie plagiatu staje się nie tylko obowiązkiem moralnym, ale i prawnym, gdyż kwestie kradzieży cudzej twórczości porusza nawet polskie prawo. Zgodnie z art. 115 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, „Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3”.
Ponieważ plagiat stanowi działanie sprzeczne z uczciwością akademicką i reprezentuje niskie standardy, może mieć trwały (negatywny) wpływ na karierę naukową. I to niezależnie od tego, czy oszustwo było zamierzone, czy też nie. Między innymi dlatego każdy autor wyników badań powinien zadbać o całkowitą oryginalność swoich treści.
Wykrywanie plagiatu powoduje znaczne zwiększenie jakości manuskryptu. Pozwala to autorowi ze spokojną głową przesyłać swoje teksty do publikacji, bez obaw o odrzucenie treści przez wydawnictwo z powodu kradzieży cudzej własności intelektualnej. Unikanie plagiatu tworzy zatem szanse na dalszy rozwój kariery akademickiej.
Jak uniknąć plagiatu w artykułach naukowych?
Pisząc artykuł naukowy, warto zadbać nie tylko o jego czytelność i jakość. Niezwykle ważne jest, aby manuskrypt przesłany do publikacji pozbawiony był jakiejkolwiek formy plagiatorstwa. Wykrywanie plagiatu powinno leżeć w gestii autora treści akademickich, a w tym celu można sięgnąć po następujące techniki:
- Cytowanie: najskuteczniejszym sposobem jest używanie cytatów w pracy, wskazując autora i dzieło w przypisie.
- Bibliografia: wszystkie cytowane dzieła powinny znaleźć się na liście referencji, jaką umieszcza się na końcu pracy.
- Parafrazowanie: niektóre informacje można wykorzystać, opisując je swoimi słowami, aby uniknąć plagiatu.
- Redakcja: artykuły naukowe warto poddać profesjonalnej redakcji, której celem jest także sprawdzenie treści pod kątem etyki akademickiej.
- Antyplagiat: warto również sięgnąć po specjalistyczne oprogramowanie do wykrywania plagiatu (np. Jednolity System Antyplagiatowy).
Twórcom prac naukowych zwykle zaleca się samodzielne sprawdzenie własnych tekstów pod kątem plagiatu. Ma to ogromne znaczenie, ponieważ często można liczyć na wykrywanie plagiatu nieintencjonalnego – im więcej opublikowanych treści, tym łatwiej o taką pomyłkę. Nieświadomość może niestety prowadzić do zachwiania pozycją w świecie akademickim, czego należy za wszelką cenę unikać. O wysoką jakość społeczności naukowej dbać powinni wszyscy jej członkowie.
Wykrywanie plagiatu w treściach akademickich – podsumowanie
Przywłaszczanie cudzych treści naukowych – zarówno umyślne, jak i nieplanowane – nigdy nie powinno mieć miejsca. Łatwy dostęp do publikacji online sprawia, że wciąż wielu autorów chce zminimalizować własny wkład w pisanie tekstów. Taka sytuacja jest sprzeczna z etyką naukową, ale także z prawem. Stąd też wykrywanie plagiatu oraz korekta lub usunięcie splagiatowanych fragmentów powinno się stać obowiązkiem każdego autora prac naukowych.
Bibliografia
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3558294/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8436797/
https://link.springer.com/article/10.1007/s11019-014-9583-8
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4035147/