Jeżeli piszesz pracę naukową, z pewnością spotkasz się z pojęciem wskaźnika cytowań, czyli Impact Factor. W dzisiejszych normach oceny jakości dorobku naukowego jest to jeden z najistotniejszych czynników ewaluacyjnych. Zainteresowanie tematem wykazują nie tylko doświadczeni autorzy prac naukowych, ale również badacze, którzy dopiero rozpoczynają swoją karierę. Niniejszy tekst poświęcony jest temu, jakie znaczenie ma wskaźnik cytowań w przypadku publikacji naukowych. Czy warto kierować się wyłącznie rangą Impact Factor?
Czym jest Impact Factor, czyli wskaźnik cytowań?
Pojęcie Impact Factor (IF) zaproponował amerykański lingwista Eugene Eli Garfield, który współtworzył wiele projektów ukierunkowanych na rozwój tematyki związanej z publikacjami naukowymi. Po raz pierwszy opisano tę ideę na łamach Science już w 1955 roku. Kalkulacje współczynnika rozpoczęły się jednak dopiero w roku 1975 dla czasopism ujętych w Journal Citation Reports.
Wskaźnik cytowań dotyczy tekstów naukowych zgłoszonych do publikacji. Jest to rodzaj indykatora w naukometrii, który odzwierciedla roczną liczbę cytowań artykułów umieszczonych na przestrzeni ostatnich dwóch lat w danym czasopiśmie. Analizą IF oraz punktacją czasopism zajmuje się amerykańska firma Clarivate.
W jaki sposób liczy się Impact Factor?
Jak już wcześniej wspomnieliśmy, wskaźnik Impact Factor oblicza się co roku na podstawie poprzednich dwóch lat. Współczynnik ten opiera się na użyciu cytowań prac naukowych innych badaczy, co jest normalnym zwyczajem autorów. Podstawą dla obliczeń IF są bazy cytowań – jedną z najpopularniejszych tworzy Instytut Filadelfijski (ISI).
Dla przykładu, chcąc obliczyć Impact Factor dla konkretnego czasopisma za rok 2021, należy posłużyć się poniższym wzorem:
Otrzymany w ten sposób wynik oznacza liczbę cytowań, jakie dotyczą publikacji za dwa poprzednie lata. Należy jednocześnie zaznaczyć, że Impact Factor za rok 2021 wylicza się dopiero w roku 2022. Ma to istotne znaczenie, gdyż obliczenia stosuje się w momencie, kiedy wszystkie publikacje za dany rok zostały przetworzone przez agencję indeksującą.
Z używanego przez ekspertów wzoru nasuwa się jeden dość kontrowersyjny wniosek. Czasopismo, gdzie publikuje się mniej artykułów, lecz uzyskuje większą liczbę cytowań, może pochwalić się wyższym IF. To skłania nas do refleksji na temat zalet i wad Impact Factor.
Pozytywne strony i zalety IF
Choć Impact Factor nie jest idealnym wskaźnikiem pomiaru jakości artykułów, to jednak jego zastosowanie jest wciąż bardzo szerokie. Wśród największych zalet IF wymienić warto między innymi następujące fakty:
- Trafniejsze publikacje. Tego typu indykator klasy publikacji pozwala autorom prac naukowych na wybór bardziej prestiżowych periodyków. Rozliczając się z dorobku naukowego, autorzy mogą powołać się na zgromadzoną liczbę punktów IF. To z kolei pozytywnie wpływa na dalszy rozwój ich kariery naukowej.
- Cytowania rodzą cytowania. Wielu naukowców w swoich pracach sięga częściej po czasopisma z wysokim wskaźnikiem IF. Oznacza to, że najbardziej prestiżowe periodyki wpadają w swoistą spiralę cytowań, co tylko podwyższa ich i tak już wysoki status.
- Oddzielenie ziaren od plew. Plusem funkcjonowania Impact Factor jest także możliwość sięgania po sprawdzone i cieszące się popularnością czasopisma. Dotyczy to zarówno autorów prac naukowych, jak i czytelników. Czasopisma o wyższym wskaźniku IF mogą przekładać się na większe zaufanie wszystkich grup docelowych.
Negatywne strony i wady IF
Niestety, wokół Impact Factor narosło przez lata sporo kontrowersji, a wśród naukowców nie ustaje krytyka tego czynnika. Najczęściej spotkać się można z następującymi negatywnymi opiniami:
- Utrata IF to strata rangi. Czasopisma, które przestają cieszyć się wysokim wskaźnikiem cytowań, mogą szybko stracić na popularności. Problem ten jest poważny szczególnie dla periodyków nastawionych na zyski z publikacji.
- Niesprawiedliwość punktacji. Impact Factor w kontekście czasopism nie zawsze przekłada się na równe ich traktowanie. Wiele wynika z dziedziny, jakiej dotyczy dany periodyk. W mniej popularnej niszy IF=2 może być rewelacyjnym wynikiem, podczas gdy w częściej cytowanej kategorii ten sam wskaźnik uznaje się za niski. Brak ujednolicenia w tej kwestii może powodować brak zrozumienia systemu i zwyczajną niesprawiedliwość oceny czasopism.
- Świat publikacji anglojęzycznych. Spoglądając na listy czołowych czasopism pod kątem punktacji IF, są one zdominowane przez periodyki anglojęzyczne. Autorzy prac naukowych, chcąc zgromadzić więcej punktów Impact Factor, powinni zatem publikować w języku angielskim. Sztuka ta do najłatwiejszych nie należy, choć nie jest niemożliwa.
Wskaźnik IF a środowisko naukowe
Z punktu widzenia autorów artykułów naukowych, pogoń za punktami IF ma tyle samo zalet, co wad. Krytycy wskaźnika Impact Factor zaznaczają, że istnieje niebezpieczna korelacja między wskaźnikiem cytowań a współczynnikiem odrzucenia. Zwracają oni uwagę na możliwość dawania pierwszeństwa autorom o ugruntowanej pozycji, co ma im zapewniać natychmiastowy wzrost cytowań ze strony społeczności akademickiej. Takie sytuacje mają miejsce wśród periodyków z odrzuceniami na poziomie 90-95%.
Jak wiele wartościowych treści naukowych spotkało się z odtrąceniem właśnie z powodu dbania o prestiż punktowy czasopisma? W związku z problematyką dotyczącą IF, coraz chętniej sięga się po alternatywne mierniki jakości artykułów. Przykładem mogą być metryki Article Level Metrics. Skupiają się one na ocenie poszczególnych tekstów, a nie całych czasopism, vide są bardziej sprawiedliwe dla przedstawicieli środowiska naukowego.