Zanim artykuł naukowy doczeka się swojej publikacji w specjalistycznym czasopiśmie, powinien zostać poddany fachowej recenzji. W kontekście publikacji naukowych, sporym zainteresowaniem w środowisku akademickim cieszy się też proces peer review. Co to takiego, jak z niego skorzystać i czy warto wybierać taki format recenzowania prac naukowych? Wszystko, co warto wiedzieć na temat recenzji peer review postanowiliśmy zebrać w jednym miejscu.
Na czym polega peer review?
Angielski termin peer review odnosi się do procesu ewaluacji tekstu naukowego przez jedną lub więcej osób. Zwykle tego typu recenzenci posiadają podobne kompetencje, co autor tekstu. W środowisku recenzenckim nazywa się ich peers (ang. (ktoś) równy). Recenzja tego typu to forma sprawdzenia jakości pracy naukowej, której często wymagają profesjonalne czasopisma akademickie.
Warto również zaznaczyć, iż istnieje drugi – nieoficjalny – rodzaj peer reviews. Mowa tutaj o umieszczaniu tekstów na specjalistycznych portalach, by uzyskać komentarze i wskazówki od braci akademickiej. Procesowi przyświeca idea wsparcia standardów jakościowych, co przekładać się może na wskazanie błędów i niedociągnięć przed oficjalną recenzją artykułu.
Jak działa peer review krok po kroku?
Recenzje peer review w Polsce również zyskują szersze uznanie wśród autorów tekstów naukowych. Warto pamiętać, że przed otrzymaniem fachowych porad od innych przedstawicieli środowiska naukowego, sugeruje się przesłać swoją pracę do korekty i redakcji. Wielu niedociągnięć uniknąć można, gdy na artykuł naukowy spojrzy profesjonalista do spraw pomocy naukowo-językowej.
Decydując się na publikację manuskryptu, wydawnictwo przekaże tekst na ręce profesjonalnego recenzenta naukowego. Jego zadaniem jest sprawdzić, czy dany artykuł spełnia wymogi wydawnictwa i/lub czasopisma. Proces wygląda następująco:
- Ukończyłeś prace nad manuskryptem, który przesyłasz (zwykle w formie elektronicznej) do recenzji.
- Tekst trafia do redaktora naczelnego, który dokonuje wstępnych oględzin materiału pod kątem tego, czy treść pokrywa się z tematyką periodyku. Już na tym etapie można spotkać się z odrzuceniem pracy, gdy nie pasuje ona do zagadnień poruszanych w czasopiśmie.
- Po wstępnej akceptacji tematu, naczelny przekazuje manuskrypt do recenzji. Recenzenci peer zapoznają się z wynikami Twoich badań i treścią pracy naukowej. Są nimi eksperci w tej samej dziedzinie, przez co autor liczyć może na rzetelne i obiektywne traktowanie.
- Recenzje odbywają się na zasadach single-blind, double-blind, transparent peer review lub open peer review.
- Następnie, wskazówki oraz oceny recenzenci przesyłają redaktorowi naczelnemu czasopisma. To właśnie redaktor kontaktuje się z autorami, żeby przekazać komentarze do pracy.
- W tym momencie możesz ustosunkować się do krytyki recenzenckiej lub wprowadzić zmiany do swojego artykułu. Następnie, manuskrypt należy ponownie przesłać do ostatecznej akceptacji lub odrzucenia. Autor może też wycofać się z chęci publikacji i próbować przesłać swój tekst do innego czasopisma.
Warto również zaznaczyć, że praktycznie za każdym razem proces peer review uruchamiany jest przez redaktorów czasopism naukowych.Jeżeli artykuł nie spełnia podstawowych norm danego periodyku, może on zostać odrzucony. Dopiero po spotkaniu się ze standardami przyjętymi w czasopiśmie można liczyć na jego ostateczną publikację.
Jaką wiedzę dają recenzje prac naukowych?
Recenzja typu peer review to postępowanie polegające na zapoznaniu się ze wstępną wersją wyników badań przez innych przedstawicieli środowiska naukowego. Zwykle sięga się po pomoc osób, które zajmują się tą samą dziedziną nauki, gdyż swobodniej potrafią „poruszać się” po danej tematyce. Tego typu recenzja pomaga autorowi zrozumieć, czy dana praca spełnia wskazane normy i standardy. Z kolei wydawcy akademiccy mogą korzystać z tego rozwiązania, by podjąć decyzję odnośnie akceptacji lub odrzucenia manuskryptu.
Warto również spojrzeć na najważniejsze zadania, jakimi kierują się profesjonalne recenzje peer review. Mają one na celu poprawienie jakości, wskazanie błędów, a także wsparcie przestrzegania standardów. Z procesów tych autorzy korzystać mogą, gdy chcą osiągnąć zamierzone cele w ramach działalności naukowej. Po recenzje profesjonalne sięga się najczęściej w przypadku medycyny, choć warto również wymienić inne dziedziny, jak prawo, inżynieria, księgowość czy awiacja.
Wady i zalety recenzji peer
Warto zastanowić się, jakie są najważniejsze zalety peer review. Czy tego typu recenzje mogą usprawnić proces publikacji artykułów naukowych? Spójrzmy:
- Poprawa wydajności autora. Recenzje akademickie powstają w oparciu o wiedzę i doświadczenie profesjonalnych naukowców. Otrzymanie recenzji peerów może przełożyć się na poprawę wyników osobistych naukowców. Informacja zwrotna ma bowiem kluczowe znaczenie, a tego typu opinie (często anonimowe) dostarczają wniosków potrzebnych do poprawy tekstu.
- Wpływ na jakość manuskryptu. Opinie i oceny recenzentów przekładają się na sprawniejszą pracę autorów. Ci mogą wykorzystać uzyskaną wiedzę do sprawnej poprawy jakości manuskryptu.
- Zwiększenie szans na publikację. Recenzje peer jasno wskazują elementy, które wymagają zmian w kontekście wersji roboczej pracy naukowej. Autorzy sięgają po pomoc innych naukowców, by zminimalizować ryzyko odrzucenia artykułu przez redakcję czasopisma.
Maksymalizacja szans publikacji nie zawsze przynosi jednak pożądane skutki. Stąd też warto rzucić okiem na kluczowe wady peer review:
- Czasochłonny proces. Ponieważ większość recenzentów nie pobiera gratyfikacji finansowej za swoją pracę, na efekty prac trzeba długo czekać. Naukowcy ci mają swoje życie, a recenzowaniem zajmują się „z doskoku”.
- Problematyka „kolesiostwa”. W niektórych przypadkach naukowcy wysyłają swoje prace do periodyków, gdzie pracują ich dobrzy znajomi. Wówczas mogą liczyć na faworyzowanie swoich tekstów bez szerszego sprawdzenia jakości manuskryptu.
- Niewłaściwe spojrzenie. Często zdarza się tak, że profesorowie proszą o oceny swoich studentów i doktorantów, co nie zawsze przekłada się na jakościowe recenzje. W innych przypadkach, recenzenci nie potrafią krytycznie spojrzeć na analizowany tekst, co przekłada się na brak zrozumienia tematu lub przedstawianych wyników badań.
Dlaczego recenzje peer review mają znaczenie?
Nie ma żadnych wątpliwości co do tego, że procesy składające się na recenzowanie i publikowanie prac są niezwykle czasochłonne. Często minąć musi nawet więcej niż rok od napisania artykułu, zanim zostanie od opublikowany w czasopiśmie. Co więcej, konkurencja w środowisku akademickim jest również bardzo duża, a odsetek odrzuconych prac nie taki mały. Najbardziej uznane periodyki, jak Science czy The New England Journal of Medicine, akceptują zaledwie kilka procent przesyłanych manuskryptów.
Zalety i wady recenzji peer review powodują, że instrument to ma tylu zwolenników, co przeciwników. Warto zastanowić się, czy nie lepiej rozpocząć ulepszanie swojego manuskryptu od właściwej redakcji oraz korekty. Jedno jest pewne: recenzje peer (zarówno oficjalne, jak i nieoficjalne) pozostaną z nami, a środowisko akademickie będzie z nich korzystać tak długo, dopóki nie zostanie opracowany skuteczniejszy system oceniania manuskryptów.